قرص متفورمین چیست؟ موارد مصرف و عوارض جانبی آن کدامند؟

نوشته شده توسط

۱۸ خرداد ۱۳۹۸

خواص قرص متفورمین 500 — قرص متفورمین 500

متفورمین چیست؟

متفورمین (با نام انگلیسی: Metformin و نام تجاری: فورتامت) از داروهای خوراکی بیماری دیابت است که به گروه دارویی بی گوانیدها تعلق داشته و برای کنترل قند خون در افراد مبتلا به دیابت نوع 2 تجویز می شود.

داروی متفورمین واکنش بدن به انسولین را بهبود بخشیده و مقدار قند تولید شده توسط کبد و همچنین جذب آن در معده و روده را کاهش می دهد.

از دیگر نام های تجاری متفورمین خارجی و ایرانی می توان به گلوکوفاژ، گلوکوفاژ XR، گلومتزا و ریومت اشاره کرد.

موارد مصرف متفورمین

در افراد مبتلا به دیابت نوع 2 بدن نمی تواند به طور طبیعی انسولین تولید کرده یا از آن استفاده کند که هر دو حالت به قند خون بالا منجر می شود و متفورمین به کنترل قند خون در افراد مبتلا به دیابت نوع 2 کمک می کند.

کنترل قند خون بالا از آسیب های کلیوی، نابینایی، مشکلات عصبی، قطع اعضای بدن و اختلالات جنسی پیشگیری کرده و خطر ابتلا به حمله قلبی و سکته مغزی در افراد دیابتی را کاهش می دهد.

متفورمین همچنین برای پیشگیری از دیابت – بخصوص در افرادی که بیشتر در معرض این بیماری قرار دارند -، درمان سندروم تخمدان پلی کیستیک و کنترل وزن که گاهی در اثر مصرف داروهای خاص رخ دهد کمک استفاده می شود.

نکته: اگرچه گاهی از ترکیب متفورمین و انسولین یا سایر داروها استفاده می شود اما متفورمین برای دیابت نوع 1 تجویز نمی شود.

نحوه مصرف متفورمین

قبل از مصرف متفورمین (چه برای اولین بار یا زمانی که بسته جدید خریداری می کنید) حتما اطلاعات درج شده روی برچسب دارو را با دقت مطالعه کرده و سوالات خود را از پزشک یا مسئول داروخانه بپرسید.

متفورمین را به صورت خوراکی و دقیقا طبق دستورالعمل پزشک مصرف کنید. مقدار مصرف متفورمین معمولا 1 تا 3 بار در روز به همراه وعده های غذایی می باشد. برخی فرم های متفورمین تنها یک بار در روز و به همراه شام مصرف می شود.

توصیه می شود همراه با این دارو مقدار زیادی مایعات بنوشید مگر آن که پزشک دستور دیگری تجویز کرده باشد.

دوز مصرف متفورمین با توجه به وضعیت پزشکی بیمار، پاسخ بدن به درمان و سایر داروهای مصرفی تعیین می شود بنابراین بسیار مهم است که پزشک را در جریان تمام داروهای تجویزی، بدون نسخه و گیاهی خود قرار دهید.

ممکن است پزشک برای کاهش خطر ابتلا به عوارض جانبی متفورمین (مانند ناراحتی های معده) مصرف این دارو را با دوزهای پایین آغاز کرده و به مرور دوز مصرفی را افزایش دهد.

برای بهبود عملکرد متفورمین، دارو را درست سر وقت و هر روز در ساعات مشابه روزهای قبل مصرف کنید.

اگر تاکنون داروی دیابت دیگری مصرف می کرده اید (مانند کلرپروپامید) برای قطع یا ادامه داروهای قدیمی و شروع داروی متفورمین طبق دستورالعمل پزشک عمل کنید.

قند خون خود را به صورت منظم چک کرده و نتایج را در اختیار پزشک قرار دهید زیرا در مواردی که قند خون بیمار بیش از حد پایین یا بالا باشد ممکن است پزشک دوز مصرف دارو یا نوع درمان را تغییر دهد.

برای مصرف محلول متفورمین از سرنگ مخصوص دوز یا قاشق مخصوص استفاده کنید.

برخی قرص های متفومین دارای پوسته ای هستند که در داخل بدن جذب یا آب نمی شود و بخشی از این پوسته ممکن است در مدفوع دیده شود، این مسئله طبیعی است و باعث کاهش اثر دارو نمی شود.

قرص آهسته رهش متفورمین را به طور کامل بلعیده و از تکه کردن، شکستن یا جویدن آن خودداری کنید.

متفورمین به کنترل بیماری دیابت کمک می کند اما آن را درمان نخواهد کرد، از قطع این دارو بدون مشورت با پزشک (حتی اگر احساس بهبودی دارید) اجتناب کنید.

عوارض جانبی متفورمین

در صورت ظاهر شدن علائم آلرژیک همچون کهیر، مشکل تنفس، ورم صورت، لب ها، زبان یا گلو حتما به اورژانس مراجعه کنید.

مشاهده علائم زیر در صورتی که شدت پیدا کند، ادامه دار شود، بهبود یافته و دوباره عود کند یا مدتی بعد از مصرف دارو ظاهر شود نیاز به مشورت با پزشک دارد:

باد و نفخ
اسهال
درد معده
گاز
سوء هاضمه
یبوست
سردرد
سوزش سر دل
فلزی شدن طعم دهان
تغییرات ناخن
درد عضلانی

عوارض جانبی جدی متفورمین

در صورت مشاهده هریک از علائم زیر فورا با پزشک تماس بگیرید:

خستگی شدید
ضعف
حالت تهوع یا استفراغ
سرگیجه یا سبکی سر
تپش قلب سریع یا کند
سوزش پوست یا جوش
درد عضلانی
احساس سرما
درد معده
کاهش اشتها
تنفس عمیق یا سریع یا تنگی نفس
درد قفسه سینه

در برخی موارد نادر مصرف متفورمین ممکن است باعث بیماری مرگبار اسیدوز لاکتیک (تشکیل اسید لاکتیک در بدن) شود و موارد زیر ممکن است خطر بروز آن را افزایش دهد:

بیماری کبدی یا کلیوی
نارسایی احتقانی قلب
عفونت شدید
نوشیدن الکل
کم آبی بدن

توجه: عوارض ذکر شده تنها بخشی از عوارض احتمالی متفورمین می باشد، برای اطلاع از لیست کامل عوارض جانبی این دارو با پزشک معالج صحبت کنید.

موارد احتیاطی مصرف متفورمین

در صورتی که به این دارو حساسیت دارید یا از هرگونه حساسیت دارویی دیگر رنج می برید قبل از مصرف حتما با پزشک صحبت کنید.
قبل از مصرف این دارو درباره سوابق پزشکی خود با پزشک مشورت کنید بخصوص اگر سابقه ابتلا به مشکلات تنفسی شدید (مانند بیماری انسداد ریه، آسم شدید)، مشکلات خونی (مانند کم خونی، کمبود ویتامین B12)، بیماری کلیوی یا بیماری کبدی دارید.
قبل از عمل جراحی یا اسکن / اشعه ایکس با استفاده از حاجب با پزشک یا دندانپزشک درباره همه داروهای مصرفی تجویزی، بدون نسخه یا گیاهی مشورت کنید. ممکن است نیاز باشد مصرف متفورمین را برای مدت کوتاهی قبل از عمل یا اسکن قطع کنید.
کاهش یا افزایش شدید قند خون ممکن است باعث تاری دید، سرگیجه، یا خواب آلودگی در فرد شود، بنابراین تا زمانی که علائم برطرف شود از رانندگی کردن یا کار با ماشین آلات یا هرگونه فعالیتی که نیاز به هوشیاری یا دید واضح دارد خودداری کنید.
مصرف الکل در دوره درمان با متفورمین خطر بروز اسیدوز لاکتیک و کاهش شدید قند خون را افزایش می دهد.
تب بالا، مصرف قرص های دیورتیک (مانند هیدروکلروتیازید)، تعریق زیاد، اسهال یا استفراغ ممکن است باعث از دست دادن آب بدن شده و خطر بروز اسیدوز لاکتیک را افزایش دهد، بنابراین در صورت اسهال یا استفراغ طولانی مدت با پزشک مشورت کرده و با مصرف مایعات فراوان از کم آبی بدن پیشگیری کنید مگر آن که پزشک دستور دیگری داده باشد.
در شرایطی که بدن فشار خاصی را تحمل می کند (مانند تب، عفونت، آسیب و جراحت یا عمل جراحی) ممکن است کنترل قند خون دشوارتر باشد. در این باره با پزشک خود مشورت کنید زیرا این شرایط ممکن است نیاز به تغییر در برنامه درمان، داروها یا آزمایش قند خون داشته باشد.
متفورمین معمولا باعث کاهش شدید قند خون (هیپوگلیسمی) نمی شود اما مصرف آن به همراه سایر داروهای دیابت خطر این عارضه را افزایش می دهد.
افراد مسن بیشتر از سایرین در معرض عوارض جانبی این دارو از جمله کاهش شدید قند خون یا اسیدوز لاکتیک قرار دارند.
در صورتی که فرد بیش از 80 سال سن داشته و سابقه حمله قلبی، سکته مغزی، کتواسیدوز دیابتی (قند خون بسیار بالا که نیاز به مراجعه اورژانس داشته است) یا کما، بیماری کبدی، کلیوی یا قلبی دارد با پزشک مشورت کنید.
برخی آزمایش های حیوانی نشان داده مصرف دوزهای بالاتر متفورمین در حیوانات باعث ایجاد پولیپ در رحم شده است، مشخص نیست که آیا این عارضه جانبی در انسان نیز ایجاد می شود یا خیر، درباره این مسئله با پزشک مشورت کنید.

نکته: کاهش شدید قند خون (هیپوگلیسمی) ممکن است در هر فرد دیابتی رخ دهد که علائم آن شامل سردرد، گرسنگی، تعریق، تحریک پذیری، سرگیجه، حالت تهوع، ضربان قلب سریع و احساس اضطراب یا لرزش می باشد. برای درمان سریع این وضعیت همیشه یک ماده غذایی شیرین مانند آب میوه، آب نبات، کشمش و … دم دست داشته باشید.

متفورمین در بارداری

متفورمین از داروهای دسته B است به این معنا که معمولا آسیبی به جنین نمی رساند، با این حال قبل از مصرف آن و در صورتی که باردار بوده یا قصد بارداری دارید با پزشک مشورت کنید. پزشک در برخی موارد مصرف انسولین در دوران بارداری را جایگزین این دارو خواهد کرد.

داروی متفورمین ممکن است باعث تغییراتی در چرخه قاعدگی شده و احتمال بارداری را افزایش دهد، قبل از مصرف دارو با پزشک درباره روش های جلوگیری از بارداری در دوره درمان مشورت کنید.

متفورمین و شیردهی

متفورمین در مقادیر کم از طریق شیر مادر به نوزاد منتقل می شود، قبل از شیردهی با پزشک مشورت کنید.

متفورمین و لاغری

برخی بیماران پس از شروع مصرف متفورمین ممکن است دچار کاهش وزن شوند زیرا این دارو باعث بی اشتهایی و احساس سیری در فرد شود.

بهترین موقع خوردن قرص متفورمین برای لاغری می باشد؟ متفورمین معمولا 1 یا 2 بار در روز و به همراه غذا و یک لیوان آب پر مصرف می شود، اگر به دنبال لاغری با متفورمین هستید حتما قبل از مصرف با پزشک مشورت کنید، میل کنید.

متفورمین و سندرم تخمدان پلی کیستیک

متفورمین گاهی برای کاهش انسولین و سطح قند خون در زنان مبتلا به سندرم تخمدان پلی کیستیک تجویز می شود، این سندرم باعث قاعدگی های نامنظم یا قطع پریود ماهانه، تخمک گذاری نامنظم، افزایش سطح آندروژن ها (هورمون های مردانه) در بدن و گاهی به هیرسوتیسم (رشد بیش از حد موی صورت و بدن در زنان) می شود.

کاهش قند خون و انسولین می تواند به تنظیم سیکل قاعدگی، شروع مجدد تخمک گذاری و کاهش خطر سقط جنین در این زنان کمک کند.

متفورمین و باروری

تنظیم قند خون با متفورمین می تواند به زنانی که از مشکلات ناباروری رنج می برند کمک کند.

تداخل دارویی متفورمین

در صورت مصرف هریک از داروهای زیر با پزشک صحبت کنید:

استازولامید (دیاموکس)
آمیلوراید (میدامور)
مهار کننده های آنزیم مبدل آنژیوتانسین مانند بنازپریل (لوتنسین)، کاپتوپریل (کاپوتن)، انالاپریل (وازوتک)، فوزینوپریل (مونوپریل)، لیزینوپریل (پرینیویل، زستریل)، مواکسی پریل(یونیواسک)، پریندوپریل (آسئون)، کوئیناپریل (اکیوپریل)، رامیپریل (التاسی) و تراندولاپریل (ماویک)
مسدود کننده های بتا همانند آتنولول (تنورمین)، لابتالول (نورمودین)، متوپرولول (لوپرسور، توپرول ایکس ال)، نادولول (کورگارد) و پروپرانولول (ایندرال)
مسدود کننده های کانال کلسیم مانند آملودیپین (نورواسک)، دیلتیازم (کاردیزم، دیلاکور، تیازاک و …)، فلودیپین (پرندیل)، ایزرادیپین، نیکاردیپین (کاردنه)، نیفدیپین (آدالات، پروکاردیا)، نیمودیپین (نیموتوپ)، نیزولدیپین (سولار) و وراپامیل (کالان، ایزوپتین، ورلان)
سایمتیدین (تاگامت)
دیگوکسین (لانوکسین)
دیورتیک ها
فوروزماید (لازیکس)
درمان جایگزینی هورمون
انسولین یا دیگر داروهای دیابت
ایزونیازید
داروهای آسم یا سرماخوردگی
داروهای بیماری روانی
داروهای حالت تهوع
داروهای بیماری تیروئید
مورفین
نیاسین
قرص های ضد بارداری خوراکی
استروئیدهای خوراکی مانند دگزامتازون (دکادرون، دگزون، و …)، متیل پردنیزولون (مدرول)، و پردنیزون (دلتازون)
فنی توئین (دیلانتین، فنیتک)
پروکاینامید (پروکامید، پرونستیل)
کینیدین
کینین
رانیتیدین (زانتاک)
توپیرامات (توپاماکس)
تریامترن و هیدروکلروتیازید (دیازید، ماکسزید، و …)
تری متوپریم
وانکومایسین (ونکوسین)
زونیسامید (زونگران)

توجه: موارد ذکر شده در بالا کامل نمی باشد. توصیه می شود قبل از مصرف متفورمین حتما پزشک را از لیست تمام داروهای مصرفی شیمیایی و گیاهی، مکمل ها، ویتامین ها و غیره مطلع کرده و از شروع، قطع یا تغییر دوز دارو بدون مشورت پزشک جدا خودداری کنید.

دوز مصرف متفورمین

متفورمین به صورت خوراکی و به شکل قرص، قرص های آهسته رهش و محلول متفورمین مصرف می شود.

دوز مصرف برای دیابت نوع 2 در بزرگسالان

قرص های فوری رهش: 500 میلی گرم دو بار در روز، یا 850 میلی گرم یک بار در روز. این دوز ممکن است به تدریج و در طول هفته 500 میلی گرم یا هر دو هفته 850 میلی گرم افزایش یابد. حداکثر دوز مصرفی روزانه 2550 میلی گرم می باشد که در سه دوز کوچک تر تقسیم می شود.

قرص های آهسته رهش: 500 یا 1000 میلی گرم در روز به همراه وعده شام. این دوز ممکن است در طول هفته به اندازه 500 میلی گرم افزایش یافته و حداکثر دوز مصرف آن 2000 میلی گرم می باشد. در صورتی که فورتامت یا گلومتزا مصرف می کنید ممکن است دوزهای متفاوتی تجویز شود.

دوز مصرف برای دیابت نوع 2 در کودکان

در کودکان 10 تا 16 ساله: 500 میلی گرم دو بار در روز، دوز ممکن است به اندازه 500 میلی گرم در طول هفته و تا حداکثر 2000 میلی گرم در دوزهای تقسیم شده افزایش یابد.

نوجوانان بالای 17 سال: 500 میلی گرم قرص های آهسته رهش روزانه تا حداکثر 2000 میلی گرم روزانه

در صورت فراموش کردن یک نوبت مصرف متفورمین، به محض یادآوری نسبت به مصرف آن اقدام کنید. اما اگر زمان زیادی تا نوبت بعدی باقی نمانده از خوردن آن صرف نظر کرده و هرگز دوز یک نوبت را دو برابر نکنید.

هشدار 1: از مصرف این دارو در کودکان کمتر از 10 سال خودداری کنید.

هشدار 2: از مصرف متفورمین آهسته رهش در کودکان کمتر از 17 سال اجتناب شود.

عوارض مصرف بیش از حد متفورمین

علائم اوردوز متفورمین عبارتند از:

اسهال
استفراغ
درد شکم
ضربان قلب سریع
خواب آلودگی

اوردوز متفورمین ممکن است باعث هیپوگلیسمی شدید یا اسیدوز لاکتیک شود. در صورت مشاهده علائم اوردوز سریعا با اورژانس تماس بگیرید.

اشکال دارویی متفورمین

برخی اشکال دارویی متفورمین در ایران عبارتند از:

قرص متفورمین 500 و 1000 میلی گرم
قرص متفوربت 1000 میلی گرم
قرص متفوربایوکس 1000 میلی گرم
قرص متگلیندین 500 میلی گرم
قرص متفورتکس 500 و 1000 میلی گرم
قرص گلوکوفاژ 500 و 1000 میلی گرم
قرص گلوکوفاژ ایکس آر 750 و 1000 میلی گرم
قرص بروت 500 میلی گرم
قرص رهامت 500 میلی گرم
قرص متوور 500 میلی گرم
قرص گلای-وانس 500 و 750 میلی گرم
قرص گلومت 500 و 1000 میلی گرم
قرص گلوکودر 500 میلی گرم
قرص اسلومت 1000 میلی گرم
قرص متلین 500 میلی گرم
قرص نودیاکس 500 میلی گرم
قرص متفیدکس 500 میلی گرم
قرص دیگامت اس تی پی 500 و 1000 میلی گرم